Nabycie praw autorskich do zdjęć wykonanych podczas sesji wizerunkowej

Zamieszczenie na stronie internetowej placówki medycznej zdjęć zespołu pracowników może mieć duże znaczenie dla podniesienia jej atrakcyjności. Podobnie jak zdjęcia lub nagrania wideo pokazujące zadowolonych pacjentów. Takie działania mogą zwiększyć liczbę wejść na taką stronę, a docelowo także zainteresowanie usługami przez potencjalnych klientów. Czy więc zdjęcia z wizerunkami osób na firmowej stronie internetowej to same korzyści ? Tak może być, pod warunkiem jednak, że działania te zostaną przeprowadzane zgodnie z wymogami prawa.

Sesja wizerunkowa zespołu – wymogi formalne

Podmioty decydujące się na zamieszczanie zdjęć swojego zespołu na własnej stronie często zapominają o dopełnieniu wszystkich wymogów formalnych. Jednym z nich jest posiadanie zgód od osób, których wizerunek chcemy rozpowszechniać na zdjęciach lub materiałach video. O tym jak zrealizować ten obowiązek więcej napiszemy w jednym z kolejnych artykułów naszego bloga. Kolejna ważna kwestia to nabycie autorskich praw majątkowych do takich zdjęć i temu zagadnieniu przyjrzymy się bliżej w tym wpisie.  

Czy zdjęcia wykonane podczas sesji wizerunkowej będą utworami w rozumieniu przepisów prawa autorskiego ?

Aby odpowiedzieć na to pytanie musimy sięgnąć do ustawowej definicji „utworu”. Pojęcie utworu wyjaśnia art. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: ” Prawo autorskie”). Zgodnie z tym przepisem:

przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Przepis wskazuje również przykładowe kategorie utworów:

1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); 2) plastyczne; 3) fotograficzne; 4) lutnicze; 5) wzornictwa przemysłowego; 6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; 7) muzyczne i słowno-muzyczne; 8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; 9) audiowizualne (w tym filmowe).

W punkcie 3 cytowanego wykazu znajdziemy utwory „fotograficzne”. Czy więc każda fotografia wykonana w ramach sesji wizerunkowej będzie utworem w rozumieniu przepisów Prawa autorskiego i podlegać będzie ochronie wynikającej z tych przepisów ? Nie zawsze tak będzie. Utworem będzie wyłącznie taka fotografia, która stanowi „przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze”. Ustalenie tego czy określone zdjęcie będzie posiadało takie cechy (twórczość i indywidualność) w wielu przypadkach będzie niezwykle trudne. Problem ten był wielokrotnie analizowany w doktrynie prawniczej oraz w orzecznictwie sądowym. Przyjmuje się, że twórczość w dziedzinie fotografii powinna się charakteryzować cechami takimi jak

„świadomy wybór momentu fotografowania, punktu widzenia, kompozycji obrazu (kadrowania), oświetlenia, ustalenia głębi, ostrości i perspektywy, zastosowania efektów specjalnych oraz zabiegi zmierzające do nadania fotografii określonego charakteru, elementy te bowiem nadają fotografii indywidualne piętno, konieczne dla uznania istnienia utworu w rozumieniu Prawa autorskiego” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2002 r., III CKN 1096/00).

Zamawiając usługę wykonania sesji zdjęciowej trudno z góry przewidzieć czy jej rezultatem będą utwory w rozumieniu Prawa autorskiego. Jeśli jednak pracę taką powierzamy profesjonaliście, który zawodowo trudni się wykonywaniem takich zdjęć, wówczas z ostrożności powinniśmy założyć, że efekt jego pracy będzie miał element twórczy o indywidualnym charakterze. Z tego względu, w umowach zawieranych z wykonawcami zdjęć powinny znaleźć się postanowienia mówiące, o tym że rezultatem ich pracy będzie stworzenie utworów prawnoautorskich.

Jak nabyć prawa autorskie do zdjęć ?

Zazwyczaj, aby zlecić usługę lub zamówić wykonanie określonych prac (dzieła) strony nie muszą zawierać pisemnych umów. Strony mogą uzgodnić cenę i zakres usług czy inne istotne warunki ustnie np. podczas spotkania lub w trakcie rozmowy telefonicznej. Takie ustalenia mogą też przybrać formę wymiany korespondencji mailowej, czy wiadomości sms, zyskując wówczas dodatkowy atut w postaci „dowodu” co do treści uzgodnień. W większości takich przypadków, dojdzie do zawarcia ważnej umowy cywilnoprawnej. Są jednak wyjątki kiedy przepisy wymagają szczególnej formy. Jeden z nich dotyczy właśnie umów, których przedmiotem jest nabycie autorskich praw majątkowych do utworów np. zdjęć wykonanych podczas sesji wizerunkowej. W takim przypadku, przepisy Prawa autorskiego wymagają zawarcia umowy w formie pisemnej. Stanowi o tym art. 53 Prawa autorskiego:

Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.

W swojej praktyce spotkałem się także sytuacjami, gdy wykonawca zdjęć proponował zamawiającemu zamiast przeniesienia autorskich praw majątkowych udzielenie licencji wyłącznej. Pomijając inną specyfikę modelu licencyjnego, o którym więcej napiszemy w kolejnym w wpisie naszego bloga, taka umowa licencyjna także wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności (art. 67 ust. 5 Prawa autorskiego).

Jeśli więc chcemy w pełni i na wyłączność korzystać z zamówionych zdjęć, mieć swobodę co do miejsca, czasu i sposobów ich utrwalania, rozpowszechniania powinniśmy z wykonawcą sesji zawrzeć w formie pisemnej umowę przenoszącą autorskie prawa majątkowe do zdjęć. Poza zachowaniem formy pisemnej sama umowa powinna także posiadać odpowiednie postanowienia. Istotne będzie w szczególności określenie pól eksploatacji utworu, zasad wykonywania praw zależnych czy autorskich praw osobistych twórcy. O tym co powinny zawierać  umowy przenoszące majątkowe prawa autorskie napiszemy w kolejnym artykule naszego bloga.

Jak zachować formę pisemną umowy przenoszącej autorskie prawa majątkowe ?

Zasady stosowania formy pisemnej regulują przepisu Kodeksu Cywilnego (dalej” KC”). Zgodnie z art. 78. § 1  KC

Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli.

Przepisy KC jako równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej traktują także formę elektroniczną tj. złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym (art. 78¹ § 1-2  KC).

W związku z tym, umowa na przeniesienie autorskich praw majątkowych do wykonanych zdjęć powinna zostać podpisana własnoręcznie lub w postaci kwalifikowanego podpisu elektronicznego.

Jeśli więc wykonawca oświadczy nam w wiadomości email, że przenosi wszelkie majątkowe prawa autorskie do wykonanych zdjęć, to takie oświadczenie nie będzie skuteczne. Nie spowoduje to nabycia majątkowych praw autorskich do zdjęć. Podobnie będzie, jeśli takie oświadczenie zostałoby zamieszczone w opisie faktury VAT wystawionej za wykonanie sesji zdjęciowej. Wymogu formy pisemnej nie spełni też dokument będący jedynie skanem, wydrukiem lub inną kopią własnoręcznie podpisanej umowy.